چالش های تدریس ریاضی در ایران، تبعات منفی عبارت ریاضی ملکه علوم است
به گزارش وبلاگ کلاس 6، یکی از برجسته ترین اساتید آموزش ریاضیات ایران، در وبیناری به مناسبت دهۀ ریاضیات، به نقد و آنالیز آموزش ریاضیات در مدارس و دانشگاه ها پرداخت.
به گزارش وبلاگ کلاس 6، دکتر زهرا گویا، عضو هیئت علمی دانشکده علوم ریاضی دانشگاه شهید بهشتی، در وبیناری به مناسبت دهه ریاضیات که در وب سایت دانشکدۀ علوم دانشگاه علم و فناوری مازندران برگزار گردید، در پاسخ به پرسش ریاضی شما را انتخاب نموده یا شما ریاضی را؟ به نقد و آنالیز دربارۀ چالش های مهم تدریس ریاضی در ایران پرداخت.
دکتر گویا با بیان این که ریاضی افراد را انتخاب می نماید، یا افراد ریاضی را؟! اظهار کرد: همه ما به خوبی و بی هیچ تعارفی می دانیم که شرایط آموزش ریاضی در ایران خوب نیست. اغلب ما به دستاوردهای گذشته مان تکیه داریم و این کفایت نمی نماید؛ این که در آینده چه باید بکنیم، به مراتب اهمیت بیشتری دارد. در کل، جذب شدن به ریاضی از سه طریق اتفاق می افتد؛ یا افراد ریاضیات را انتخاب می نماید، یا ریاضیات افراد را و یا این که افراد با دست سرنوشت به سوی ریاضیات راهنمایی می شوند. شاید اولین چیزی که در حال حاضر ذهن ها را به خود مشغول کند، این باشد که در حال حاضر و در این اوضاع و احوال بحرانی دنیا، آیا ریاضی و ریاضی دانان توانسته اند برای بهبود اوضاع کاری نمایند؟ اگر آری، از چه طریق و چگونه؟ آیا این تغییر و بهبود، به وسیله آموزش های دانشگاهی یا برنامه های ریاضیاتی آموزشگاهک انجام شده اند؟ آیا رشته های دیگر توانسته اند راهکاری بیافرینند؟
این استاد برجسته ریاضی، دربارۀ چگونگی و نحوۀ انتخاب رشتۀ ریاضی گفت: آیا نمود علاقه به ریاضی در دانش آموزان کافی است، یا این که مسئولان آموزشی مدارس با تشخیص درست و به موقع دانش آموزان علاقه مند و مستعد در درس ریاضی، می توانند زمینه ادامه تحصیل آن ها را در دانشگاه فراهم نمایند؟ مدرسه از چه طریقی دانش آموزان مستعد ریاضی را شناسایی می نماید؟ آیا آزمون های مدارس، می توانند به تنهایی معیار خوبی برای تشخیص باشند؟ در دانشگاه با علاقه مندان یا دانشجویان رشته ریاضی چگونه برخورد می گردد، آیا تا به امروز به این فکر نموده اید که دلیل جذابیت ریاضی برای یک دانشجو در چیست؟ شاید انتزاع ریاضی برای ریاضی خوانان جذاب است یا این که فائق آمدن به سختی ها، مسائل و پیچیدگی های ریاضی باعث بروز حس غرور و پیروزی در فرد می گردد و همین او را به سمت و سوی دنیای اعداد سوق می دهد. شاید به عنوان یکی از عوامل جذابیت در این درس، بتوان به لذت کشف و مواجهه با دنیای مسائل هم اشاره نمود. اما این ها تمام دلایل تقاضا برای ورود به این رشته نیست؛ احتیاج شغلی هم از عواملی است که همه ساله عده ای از متقاضیان ورود به دانشگاه را برای تحصیل، ترغیب می نماید. آمادگی برای تربیتِ مدرس، معلم، صنعتگر، مهندس و حتی کارمند، همه و همه از دلایل و عواملی است که آیندۀ شغلی یک نوجوان را تضمین و او را برای ورود به عرصه ریاضیات، تشویق می نماید. بدیهی است که منظور از ریاضیات صرفاً رشته ریاضیات است، نه مهندسی و دیگر شاخه های فنی. اما متاسفانه اکثریت دانشجویان ما در این گروه قرار می گیرند؛ طوری که گویی تسلیم تقدیر و سرنوشت شان می شوند و بدون علاقه کافی، یا نبوغ افسانه ای و با گوش سپردن به توصیه ها و تبلیغات، ریاضی می خوانند.
وی اضافه نمود: بدون تعارف بگوییم، بیشتر دانشجوهای ریاضی ما، با انتخاب های شسته رفته و دقیق در دانشگاه قرار نمی گیرند؛ و در دوران تحصیل، نه ستاره شانس ریاضی روی شانه شان می نشیند و نه خودشان با میل و رغبت چندان، در آغوش ریاضی قرار می گیرد. تخصص من در آموزش عمومی است.
دکتر گویا در ادامه اضافه نمود: شاید ما به عنوان معلمان ریاضی کشور، نباید مدام تکرار کنیم که ریاضی ملکه علوم است؛ تبعات منفی این حرف کم نیست. بسیاری از کسانی که به سادگی وارد این رشته شدند، طبق این باور دچار غرور شدند، عده ای بیش از پیش به آینده امیدوار شدند و بعد از ورود به کار ناکام ماندند و عده بسیاری هم اعتماد به نفس شان را از دست دادند.
دکتر گویا ادامه داد: حالا و در دوران کرونا، برای تجدید نظر در خیلی چیزها فرصت داریم، مثل آموزش. جالب است بدانید از شروع شیوع پاندمی کرونا تا به امروز، معلمان مدارس به مراتب بسیار بهتر از استادان دانشگاهی عمل نموده اند. چرا که آن ها مدام راهکار های خلاقانه تری را برای ارزیابی کشف می نمایند. معلمان در این دوران، به بهانه های مختلف چک می شوند؛ این هم خوب است و هم بد. از خوبی هایش می توان به آگاهی بیشتر والدین از آموزش های دانش آموزان اشاره نمود و از معایبش هم می توان فشارهای روانی بسیاری که به معلمان وارد می گردد را مورد انتقاد جدی قرار داد. مدرسه و دانشگاه به شدت به یکدیگر وابسته اند. اوضاع آموزشگاه به مراتب از مدرسه وخیم تر است و من بارها این را هشدار داده ام.
وی در پاسخ به سوال دربارۀ رسالت آموزش عالی در پرورش کسانی که به صورت اتفاقی به رشته ریاضی وارد شده اند، چیست؟ اظهار کردند: ریاضی اگر به صورت سطحی ارزیابی گردد، از پول سازترین رشته هاست. ریاضی سطوح بالای مدارس را نمی توان با شعر و آهنگ و روش های متداول امروزی آموزش داد. برنامه های تلویزیونی آموزشی ای که در دوران کرونا برای تدریس ساخته می شوند، به هیچ عنوان کافی نیستند. قرار نیست با این روش های اشتباه، مفاهیم پیچیده ریاضیاتی را به دانش آموزان آموزش دهیم. افسانه سازی برای دانش آموز مقاطع دبیرستان هیچ موضوعیتی ندارد. شاید عجیب به نظر بیاید، اما میانگین بالاترین درصدها در کنکور، برای درس زبان انگلیسی است که معمولاً دانش آموزان آن را خارج از مدرسه یاد می گیرند. یعنی سالانه میلیاردها تومان برای آموزش در کشور هزینه می گردد، بدون هیچ نمود بیرونی! این ها همه در حالی است که بچه ها با فهم خودشان هم می توانند کتاب درسی را بخوانند و از پس دروس عمومی در کنکور بربیایند! چیزی که در آموزش های مدارس ضروری است، فهمی متعارف از درس، خصوصاً درس ریاضی است و نه هیچ چیز دیگر! شاید همین خطاهای جزئی باعث شده که در سال های اخیر، شمار داوطلبان متقاضی به رشته های ریاضی کمتر گردد؛ این یک معضل است.
دکتر گویا برای بیان بهتر راهکارها گفت: آلن شولفید یک استاد آموزش ریاضی در دانشگاه برکلی کالیفرنیاست. به عقیدۀ این استاد ریاضی، در تدریس باید و نباید وجود ندارد. در تدریس هیچ چیز مطلق نیست؛ چون آموزش، انسان و مفاهیم انسانی مطلق نیستند. شونفیلد بر این باور است که یک معلم باید به پنج نکته توجه کند تا بتواند مفاهیم ریاضی را به نحواحسن و به قوی ترین حالت به دانش آموزانش منتقل کند:
محتوا: محتوای قوی، طراحی خوب، کناره گیری از حاشیه ها و عمیق بودن محتوا.
مطالبه شناختی: این که معلم تا چه اندازه از تدریس به دانشجو، انتظار درگیر شدن را دارد.
دسترسی عادلانه به محتوا: این که معلم چگونه می تواند روشی را طراحی و ابداع کند که افراد در سطوح مختلف آن را دریافت، فهم و درک نمایند و به هیچ عنوان احساس اضطراب یا نگرانی نداشته باشند.
فراوری دانش: در رویکرد ساخت وسازگرایی فرد بخشی از جریان فراوری و در واقع، عامل جریان فراوری دانش است. توانایی در فراوری دانش، در دانش آموز احساس خوبی به همراه می آورد و باعث هویت جدیدی در او می گردد.
ارزشیابی تکمیلی: ارزشیابی به روش سنتی دیگر جواب نمی دهد. این مرحله از آموزش، در طول جریان تدریس به وجود می آید، به مرور شناخت می دهد و قضاوت منصفانه را ثمربخش می نماید.
دکتر گویا ادامه داد: نکاتی در برگزاری کلاس های آموزشی، خصوصاً در درس ریاضی وجود دارد که تکرارش خالی از لطف نیست. مثلاً یادگیرندگان باید در کلاس احساس امنیت نمایند. دانش آموز نباید از اشتباه کردن بترسد. در صورت بروز خطا، نباید تمسخر گردد و نباید از ترس مورد تمسخر واقع شدن، خودش را سانسور کند. در گذشته باور بر این بود که بچه ها نباید در کلاس اشتباه نمایند، اما حالا وقت آن است که این مفاهیم دور ریخته گردد. کلاس محل اشتباه کردن است. دانش آموز اجازه دارد در کلاس خطا کند و نباید مورد مذمت دیگران قرار بگیرد. خطا بخشی از آموزش است. دانش آموز در کلاس به هیچ وجه نباید حس کند که اگر سوالی را دوباره و چندباره بپرسد، ممکن است باعث خستگی و آزار دیگران گردد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی هم چنین گفت: به طور کلی انسان در یادگیری باید طی طریق کند، نه طی الارض. از همین رو، شونفیلد معتقد است معلمان معمولاً از دانش آموزان می خواهند که تنها مسائل را حل نمایند، اما دریغ از این که فرصت های یادگیری در محیط را به آن ها یاد داده باشند. غایت ریاضی تفکر است؛ ما در آموزش ریاضیات می خواهیم دانش آموز مسائل را با فرصتی که با یادگیری در اختیار او گذاشته ایم، حل نماید. در این درس، محیط اهمیت زیادی دارد؛ این که دانش آموز با ریاضی درگیر گردد و کلنجار برود، اهمیت دارد، نه صرفاً حل مسئله.
وی در انتها بیان کرد: در این دوران چندماهۀ کرونایی، معنای خیلی چیزها عوض شد. مثل معنای تقلب! من به جرئت می توانم بگویم که احتمال بازگشت کلاس ها با کیفیت سابق، کم است؛ به همان میزان که کنار آمدن با شرایط آنلاین هم برای معلمان حرفه ای، سخت بود. آموزش در کشور هم اکنون احتیاجمند برنامه ریزی بلندمدت است.
منبع: خبرگزاری ایسنا